Powiat Piotrkowski na filmowo

Sulejów – zaraz po Piotrkowie należy do najbardziej filmowych miejsc na mapie powiatu piotrkowskiego. Na przestrzeni ostatnich kilku dekad w jego plenerach zrealizowano zdjęcia do dwunastu produkcji filmowych i telewizyjnych. Kręcili tu między innymi najlepsi rodzimi twórcy filmowi – Jerzy Hoffman, Władysław Pasikowski czy Wojciech Wójcik. W kadrach z Sulejowem w tle grali Daniel Olbrychski, Leszek Teleszyński, Krzysztof Kowalewski, Agnieszka Krukówna, Borys Szyc, Robert Więckiwicz, Agnieszka Grochowska, Piotr Adamczyk, Bogusław Linda, Cezary Pazura czy Jerzy Skolimowski. W 2015 roku Sulejów stał się częścią projektu „Filmowe Łódzkie”.

Filmowy Sulejów

Sulejów jest jedną z dziesięciu miejscowości wymienionych i tworzących mapę filmowych lokacji województwa łódzkiego. Na liście najbardziej filmowych miejsc łódzkiego zajmuje czwarte miejsce za Łodzią, Piotrkowem i Zgierzem. Ma więc Sulejów swój niekwestionowany udział w dziejach polskiego kina.

Pierwszy był „Potop”

Uroki niewielkiego Sulejowa położonego zaledwie kilkanaście kilometrów od Piotrkowa nad malowniczym brzegiem rzeki Pilicy, na potrzeby rodzimej kinematografii odkrył Jerzy Hoffman. Po raz pierwszy na dużym ekranie Sulejów pojawił się w ekranizacji Sienkiewiczowskiego „Potopu” (1974). Można więc rzec, że miasto debiut miało znakomity, bowiem trafiło w kadry jednej z największych polskich super produkcji filmowych, która dodatkowo w 1975 roku otrzymała nominację do Oskara w kategorii najlepszego filmu nieanglojęzycznego. Oczywiście w tym przypadku uwaga filmowców skupiła się na tym, co Sulejów miał najcenniejszego im do zaoferowania – na średniowiecznym Opactwie Cystersów na Podklasztorzu. Po premierze filmu nikt już nie miał wątpliwości, że Daniel Olbrychski urodził się do roli Kmicica. Zdobył nie tylko serce ukochanej Oleńki Bilewiczówny, którą zagrała Małgorzata Braunek, ale i serce 27 milionowej publiczności, która obejrzała „Potop” na wielkim ekranie. Ta ogromna rzesza widzów mogła również popodziwiać brzeg Pilicy z widocznymi zabudowaniami dawnego opactwa Cystersów. To właśnie w ich anturażu nakręcono scenę wjazdu grupy konnych z chorążym orszańskim do wsi, gdzie zatrzymał się książę Bogusław Radziwiłł (w tej roli Leszek Teleszyński) i ujęcia z zastawienia pułapki na tegoż księcia przez Kmicica. To właśnie u brzegu Pilicy Kmicic-Olbrychski daje popis swych umiejętności jeździeckich, gdy znajdujący się pod jego siodłem koń niemal tańczy, wzbudzając zachwyt Bogusława. Po pobycie ekipy Jerzego Hoffmana w niektórych sulejowskich domach pozostały pamiątki w postaci zdjęć, na których widnieją pod murami klasztoru filmowe kolubryny.

W ślad za Hoffmanem

Po tym, jak Jerzy Hoffman zakończył na Podklasztorzu w Sulejowie prace na planie „Potopu” w połowie lat 70. o tę historyczną lokację upomniała się ekipa filmu „Tylko Beatrycze” (1975). Co warto podkreślić dla nowo powstałego wówczas województwa piotrkowskiego (1975-1999) to była pierwsza filmowa produkcja nakręcona w jego plenerach. „Tylko Beatrycze” w reżyserii Stefana Szlachtycza to jedna z 14 filmowych produkcji jakie do tej pory zrealizowano w plenerach Sulejowa, który w filmie Szlachtycza jest obecny na ekranie nie tylko jako plener – o Sulejowie kilkakrotnie wspomina główny bohater podczas swojej mowy obronnej, gdy stoi przed papieżem na francuskiej ziemi. Z kolei jako plener Sulejów, a właściwie zabudowania klasztoru Cystersów na Podklasztorzu pojawiają się w sekwencjach widocznych w 134 minucie filmu. Na ekranie widać płonący klasztor w wyniku najazdu Tatarów. A przed wejściem do klasztornej świątyni nakręcono sceny zniewolenia jednej z polskich kobiet przez wspomnianych Tatarów. Do filmu „Tylko Beatrycze” Szlachtycz zaangażował m.in. Zbigniewa Zapasiewicza, Jana Nowickiego, Zdzisława Wardejna, Jerzego Cnotę czy Tomasza Borkowego. Postać Stanisława, głównego bohatera, zagrał Mirosław Gruszczyński.

Dramaty czasów wojny

W 1983 roku reżyser Janusz Janicki między innymi pośród sulejowskich krajobrazów zrealizował zdjęcia do dramatu „Nie było słońca tej wiosny”. Obraz ten jako jeden z nielicznych w rodzimym kinie, ukazującym obraz życia polskiej wsi za czasów hitlerowskiej okupacji. Część zdjęć ekipa filmowa zrealizowała w plenerach leżących wokół zabudowań zabytkowego zespołu klasztornego Cystersów na Podklasztorzu w Sulejowie. Z kolei we wnętrzach kościoła dawnego opactwa powstała scena spowiedzi głównego bohatera Piotra, w tej roli Maciej Kozłowski. W postać Żydówki Chai wcieliła się debiutująca na dużym ekranie Ernestyna Winnicka, Henryk Bista zagrał współpracującego z partyzantami chłopa Mazurka, ponadto w filmie wystąpili także Zdzisław Kuźniar, Bogusław Sochnacki, Juliusz Lubicz-Lisowski, Janina Nowicka i Krystyna Wachelko-Zaleska. Całość scenariusza została oparta na powieści Jerzego Ofierskiego pod tym samym tytułem.

Natomiast „Gwiazda piołun” z 1988 roku, wyreżyserowana przez Henryka Klubę (znanego również jako twórca serialu „Doktor Ewa”, kręconego swego czasu w Piotrkowie), opowiada historię 50-kilkuletniego mężczyzny, który we wrześniu 1939 roku ucieka na wschód ze swoją dużo młodszą partnerką. Po drodze on zaczyna słabnąć, ona na próżno próbuje znaleźć dla niego pomoc lekarską. Kilkukrotnie ledwie uchodzą z życiem… by ostatecznie zdecydować się na najbardziej desperacki krok… Choć w filmie oficjalnie nie pada nazwisko pary głównych bohaterów to i tak wszyscy uznali, iż przedstawione na dużym ekranie wydarzenia nawiązują do ostatnich dni życia Stanisława Ignacego Witkiewicza „Witkacego” i jego ostatniej miłości Czesławy Oknińskiej. Tym razem Podklasztorze w Sulejowie zagrało miasteczko na Kresach Wschodnich, gdzieś nieopodal granicy rumuńskiej. W postać mężczyzny wcielił się Tadeusz Huk, jego partnerkę zagrała Katarzyna Bargiełowska, w obsadzie filmu znaleźli się także Zofia Rysiówna, Krzysztof Kołbasiuk, Zdzisław Kozień oraz Ignacy Machowski.

Ostatni serial czasów PRL-u

Mury cysterskiego opactwa na Podklasztorzu okazały się świetnym plenerem nie tylko dla produkcji pełnometrażowych. O ten jeden z najcenniejszych zabytków w skali kraju upomniała się także i telewizja. W 1985 roku, kiedy reżyser Marek Piestrak przystąpił do ekranizacji powieści Kazimierza Korkozowicza pod tytułem „Przyłbice i kaptury” Sulejów świetnie wpisał się w fabułę szpiegowskiej opowieści o tajnych współpracownikach polskiego króla Władysława Jagiełły, zwalczających knowania zakonu krzyżackiego. 9-odcinkowa seria jest jednym z ostatnich seriali historycznych czasów PRL-u. Przygody Czarnego, Jaksy z Wolborza i Dziewczki, poszukujących między innymi porwanej siostrzenicy królewskiego sekretarza, rozgrywają się na terenach należących do Zakonu Krzyżackiego w okresie poprzedzającym Bitwę pod Grunwaldem. Ruiny południowego skrzydła Opactwa Cystersów na Podklasztorzu są jednym z plenerów finałowego odcinka serii, zatytułowanego „Jutro bitwa” – to tutaj niejaki Kostur na zlecenie Vogelwedera usiłuje porwać Czarnego. Serial cieszył się sympatią publiczności z uwagi na klimat, jak i doborową obsadę. W postać Czarnego wcielił się Roch Siemianowski, Jaksę zagrał Marek Frąckowiak, zaś siłacza „Dziewczkę” nie kto inny, jak sam Władysław Komar. W króla Jagiełłę, podobnie jak u Aleksandra Forda w ekranizacji „Krzyżaków”, wcielił się Emil Karewicz.

Produkcje dla dzieci i młodzieży

Oczywiście najbardziej pamiętnymi i rozpoznawalnymi produkcjami, do których swej naturalnej i zabytkowej scenerii użyczyły sulejowskie lokacje są telewizyjne produkcje dla dzieci i młodzieży – seriale „Przygrywka” i „Janka”.

Pierwszy z wymienionych „Przygrywka” (1983) został zrealizowany na motywach powieści Ewy Lach pod tym samym tytułem i opowiada historię dzieci wiejskiego weterynarza, przebywającego za granicą, które na skutek nieszczęśliwego wypadku mamy (łamie nogę) pozostają same na gospodarstwie. Obowiązki wykonywane w większości przez rodziców teraz w całości spadają na dzieci. Miesiąc pozostawiony bez opieki rodziców jest dla nich swego rodzaju „przygrywką” do dorosłego życia. Każdy z 6 30-minutowych odcinków serii opowiada o innej przygodzie małych bohaterów. Plenery Sulejowa pojawiają się w czwartym odcinku, zatytułowanym „Po nitce do kłębka”. Jego akcja rozgrywa się we wnętrzach świątyni Opactwa Cystersów na Podklasztorzu. Młodzi bohaterowie serialu pod czujnym okiem przeora klasztoru oglądają wczesnogotyckie freski. Na ekranie znajdują się one tuż obok ołtarza i przedstawiają rzekomy akt fundacji kościoła. W rzeczywistości zabytkowe polichromie można w tej świątyni znaleźć, tyle że w prezbiterium na północnej ścianie i są one barokowe a nie gotyckie. W postać dzieciaków wcielili się znani już wówczas z innych produkcji filmowych aktorzy dziecięcy – Magdalena Scholl i Tomasz Brzeziński oraz Jacek Głowacki, Marcin Szewczyk i Jakub Pielaciński. Warto jeszcze wspomnieć, że serial ten miał doborową obsadę jeśli chodzi o zawodowych aktorów dorosłych. Zagrali w nim między Zofia Merle, Bronisław Pawlik, Kazimierz Wichniarz, Wiesław Gołas, Grażyna Barszczewska, Wacław Kowalski czy Jan Himilsbach.

Bez wątpienia „Janka” (1989) jest serialem najbardziej kojarzonym z Sulejowem. Głównym miejscem akcji tej serii jest Podklasztorze. To tutaj stoi karczma Nowaka – w tej roli Krzysztof Kowalewski – i tu mieszka jego wnuczka, tytułowa Janka, czyli Agnieszka Krukówna. Co ciekawe zabudowania karczmy nie są autentyczną budowlą, powstały specjalnie na potrzeby produkcji filmowej. Na ekranie z dawnego opactwa Cystersów można rozpoznać Basztę Opacką, Krakowską, Attykową i Muzyczną czy słynny fragment murów dormitorium. To ostatnie zagrało w odcinku 11 serii. Z kolei wnętrze zabytkowego klasztoru, w tym kapitularz i krużganki to tło scen z prób dziecięcego chóru z odcinka 6, 9 i 14. Warto jeszcze dodać, że serial „Janka” powstał przy wydatnej pomocy pilotów Aeroklubu Ziemi Piotrkowskiej. To z ich udziałem były kręcone podniebne sceny do odcinka 8 i 11. W pierwszym z wymienionych odcinków wuj Julka – Tadeusz Horvath – dokonuje próbnego przelotu swym dwupłatowcem o nazwie „Sebastian”, a w drugim tym samym dwupłatowcem zabiera w podniebną podróż mamę Janki. Ujęcia te wykonano z należących wówczas do piotrkowskiego aeroklubu samolotów Wilga.

Dlaczego oba seriale niemal w całości nakręcono na terenie obecnego powiatu piotrkowskiego? Można pokusić się o stwierdzenie, że skoro reżyser tych dwóch serii Janusz Łęski wychowywał się w Radomsku, akcję swoich produkcji usytuował w miejscach znanych mu z dzieciństwa.

Męskie kino akcji

Obok kina historycznego czy seriali dla młodzieży plenery Sulejowa znalazły swoje miejsce w rodzimych kryminałach i filmach akcji. „Prywatne śledztwo” uchodzące za jeden z najlepszych kryminałów epoki PRL-u to nakręcona w 1986 roku przez Wojciecha Wójcika historia mężczyzny, który w wypadku samochodowym, spowodowanym przez pijanego kierowcę ciężarówki, traci rodzinę i który próbuje na własną rękę wymierzyć sprawiedliwość. Film ten nie tylko zaskakuje zakończeniem, ale po upływie lat nie traci nic ze swojego klimatu i wiarygodności. Kilka ujęć do niego powstało także na terenie Sulejowa. Była to między innymi scena, w której Skonecki – w tej roli niezapomniany Roman Wilhelmi – odwiedza prywatny warsztat, którego właściciel produkuje spojlery do ciężarówek.

Z kolei „Trójkąt Bermudzki” (1987) to obraz, który mimo upływu lat wciąż może zaintrygować widza. Do dziś zresztą jest uznawany za jedną z najlepszych produkcji sensacyjno-kryminalnych w polskim kinie. Znakomicie powiązana fabuła z wciągającą historią kryminalną, pierwszorzędne aktorstwo, świetna muzyka i panorama Sulejowa jako jeden z ważniejszych plenerów. To elementy, składające się na sukces, jaki film ów odniósł w drugiej połowie lat 80. „Trójkąt Bermudzki” to historia trzech mężczyzn, którzy w ramach przyjaźni, chcąc sobie wzajemnie pomóc w wyrównaniu rachunków wrogami, wpadają na pomysł zbrodni doskonałej. Sukces ich planu ma zapewnić im skomplikowana sieć wzajemnych powiązań, która gwarantuje im alibi. Kulminacyjna scena filmu, wybuch lecącego samolotu marki zlin, został nakręcony nad Zalewem Sulejowskim, a tłem dla efektownego ujęcia był widoczna w oddali zabudowa Sulejowa z górującą nad nią wieżą kościoła św. Floriana. Wcześniej w kilku kadrach „Trójkąta Bermudzkiego” pojawia się Sulejów widziany z lotu ptaka – most na Pilicy i zabudowa wschodniego brzegu miasta. „Trójkąt Bermudzki” wyreżyserował także Wojciech Wójcik, a ogromnym atutem filmu jest jego obsada – trzech głównych bohaterów zagrali Leonard Pietraszak, Marian Kociniak i Jan Peszek.

Na terenie Sulejowa kręcił też Władysław Pasikowski. Tu między innymi powstały zdjęcia do kontynuacji słynnych „Psów”, czyli filmu „Psy 2. Ostatnia krew” (1994). Oczywiście bohaterem filmu nie mógł być nikt inny, jak znany z pierwszej części Franz Mauer, w którego znów wcielił się Bogusław Linda. W Sulejowie, a konkretnie na terenie dawnego Zakładu Przemysłu Wapienniczego w sulejowskim Podkurnędzu, powstały sekwencje z ucieczki Mauera, Wolfa i Nowego przed rosyjską mafią oraz kadry ze strzelaniny.

Kino współczesne

W nowym tysiącleciu o polskie kino o sulejowskich plenerach nie zapomniało. „Południe – północ” (2006) to bodajże jedyny film, jaki powstał w nowym tysiącleciu, tak bardzo promujący wizualnie tereny powiatu piotrkowskiego. Historię Jakuba – Borys Szyc, zakonnika który opuszcza klasztor, by w końcu zobaczyć morze i w ową podróż wyrusza z przypadkowo napotkaną na przystanku autobusowym Julią – Agnieszka Grochowska, już na wstępie otwierają lotnicze kadry ukazujące zakola rzeki Pilicy oraz oryginalną i niezwykłą urodę dawnego opactwa Cystersów na Podklasztorzu w Sulejowie. Zresztą mury opactwa są scenerią do pierwszych scen, zawiązujących akcję filmu. Na ekranie można zobaczyć między innymi zabytkowy korytarz przy klasztornym kapitularzu, jak i bramę prowadzącą do kościoła. To tutaj Jakub żegna się z jednym z braci zakonnych, w którego wcielił się Robert Więckiewicz.

Dziwny i niebezpieczny nieznajomy, tajemnicze zgromadzenie, sekretne znaki i rytuały oraz zjawiska paranormalne… w 2008 roku teren średniowiecznych zabudowań Opactwa Cystersów na Podklasztorzu w Sulejowie stał się plenerem dla dwóch odcinków serialu z gatunku thiller z elementami fantasy, zatytułowanego „Naznaczony”.

Główne role w 13-odcinkowej serii, wyprodukowanej przez stację TVN, zagrali Piotr Adamczyk, Anna Dereszowska, Arkadiusz Bazak, Jerzy Skolimowski, Andrzej Grabowski oraz kilkuletnia wówczas Julia Wróblewska. „Naznaczony” opowiadał historię Tadeusza Krala, nauczyciela matematyki, któremu za sprawą niechlubnej sprawy z własnej przeszłości, zaczął być prześladowany przez złowrogiego nieznajomego i dodatkowo wraz z żoną i córeczką został wplątany w serię dziwnych i niebezpiecznych zdarzeń z pogranicza zjawisk paranormalnych. Uznawane za zabytek klasy „0” Opactwo Cysterskie na Podklasztorzu pojawia się w serialu „Naznaczony” w dwóch odcinkach – w szóstym i trzynastym, finałowym. Są to kadry nakręcone zarówno w dzień i po zmierzchu. W obu odcinkach dawne klasztorne mury jawią się widzom, jako siedziba tajemniczego zgromadzenia zakonników walczących ze złowrogim nieznajomym, który okazuje się być Strażnikiem Sumienia. Mieszkańcy Sulejowa, jak i ci, którzy bywali na Podklasztorzu bez trudu w kadrach serialu rozpoznają charakterystyczną bramę opactwa, wnętrze kościoła i kapitularza czy dziedzińca zachodniego, głównego budynku. To w tych oryginalnych dekoracjach ekipa serialu nagrała między innymi sceny z sekretnego spotkania zakonników oraz ostatecznej rozgrywki głównego bohatera ze Strażnikiem Sumienia.

Miejmy nadzieję, że położenie i urok Sulejowa sprawia, że przedstawiciele X Muzy o nim nie zapomną i stanie się miasto to nie raz jeszcze miejscem akcji dla kolejnych filmów.

Agnieszka Warchulińska

Lista filmów i seriali:
„Potop” (1974)
„Tylko Beatrycze” (1975)
„Przygrywka” (1982)
„Nie było słońca tej wiosny” (1983)
„Przyłbice i kaptury” (1985)
„Prywatne śledztwo” (1986)
„Trójkąt Bermudzki” (1987)
„Gwiazda Piołun” (1988)
„Janka” (1989)
„Psy 2. Ostatnia krew” (1993)
„Południe-północ” (2006)
„Naznaczony” (2008)