Widoki Piotrkowa autora niesłusznie zapomnianego

Obok Franciszka Gnypa był jedynym artystą, który w okresie międzywojnia uwiecznił Piotrków na swoich obrazach. Powstało ich kilkanaście. Przedstawiają miejsca i budynki dobrze nam znane, choć są i takie, których próżno dziś szukać w krajobrazie miasta. Co ciekawe wszystkie te dzieła powstały na zamówienie, ale nie pochodziło ono z Piotrkowa. Niemniej Piotrków był jednym z tych miast, które znalazły się w cyklu malarza poświęconym właśnie polskim miastom. On sam przez lata, nie wiedzieć czemu, stał się artystą zapomnianym.

Jego obrazy w postaci pocztówek, co jakiś czas pojawiają się na aukcjach internetowych, same obrazy natomiast raz na kilka, kilkanaście lat można odnaleźć w ofercie domów aukcyjnych i galerii. Dla miejscowości, które Władysław Szulc (1874-1933) uwiecznił na płótnach są one cenne, zwłaszcza gdy przedstawiają już nieistniejące obiekty. Niekiedy są jedynym świadectwem ich istnienia. Łącznie artysta namalował ponad sto obrazów, część z nich znajduje się w prywatnych kolekcjach, niektóre m.in. w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu czy w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu. Spod pędzla Szulca wyszło też dwanaście obrazów przedstawiających Piotrków. W większości to widoki Starego Miasta, które później były jako wspomniane pocztówki, w formacie 14 x 9 cm, kolportowane przez międzywojennego potentata dystrybucyjnego – Polskie Towarzystwo Księgarń Kolejowych „Ruch”.

Wszystkie piotrkowskie obrazy Władysława Szulca powstały latem 1927 roku.

Piotrkowskie obrazy rodzajowe

Dzięki zamieszczonym na obrazach datom obok podpisu Szulca wiemy, że jego piotrkowski cykl powstał w lipcu i sierpniu 1927 roku. Artysta znany z tego, że podróżował do miejsc, które malował, musiał więc w tym okresie pomieszkiwać w Piotrkowie. Ponieważ słynął z obrazów rodzajowych – widoków miejskich ulic, placów i architektury – nie dziwi więc, że takowe i sportretował w Piotrkowie. Na jego piotrkowski cykl obrazów składają się: „Fragment Starego Rynku i kościół Jezuitów”, „Kościół Bernardynów. Widok z ulicy Sieradzkiej”, „Kolegium i kościół Jezuitów”, „Kościół dawniej Dominikanek przy ul. Rycerskiej”, „Fara i kolegium Jezuitów od Krakowskiego Przedmieścia”, „Fara”, „Kościół po-dominikański”, „Były klasztor Dominikanek”, „Kościół najśw. P. Marji”, „Zamek Piastowski z XIII wieku”, „Klasztor po-franciszkański. Obecnie koszary wojskowe” oraz „Kościół ewangelicki przy ul. Rwańskiej”. Wszystkie tytuły zapisano wg. ich oryginalnych podpisów. Jak łatwo zauważyć przyglądając się owym widokom Piotrków w malarskiej interpretacji przedstawiony jest jako miasto pogodne, w jasnych barwach, w słonecznych promieniach. Głównymi bohaterami są portretowane obiekty, choć nie brakuje też sylwetek uchwyconych przechodniów – raz są to pojedyncze osoby, innym razem całe tłumy. Co znamienne dla malarstwa Szulca wszystkie namalowane budynki – domy, kościoły, zamek czy koszary – osadzone są na drugim planie, chociaż stanowią główny element kompozycji. Piotrkowskie obrazy radomskiego malarza odzwierciedlają w jaki sposób wyglądały namalowane przezeń obiekty w drugiej połowie lat 20. XX wieku. Są także świadectwem historii, które pozwala nam porównać jak te miejsca i przestrzenie zmieniły się na przestrzeni wieku, jakim uległy przeobrażeniom – czy na lepsze bądź gorsze – tę ocenę pozostawiamy naszym czytelnikom.

Na każdym z piotrkowskich obrazów Władysława Szulca nie brakuje ludzi, raz są to pojedyncze osoby, innym razem grupki.

Artysta niesłusznie zapomniany

Kim był tak właściwie autor międzywojennego piotrkowskiego cyklu malarskiego? Otóż Władysław Szczepan Szulc był jednym z najbardziej lubianych i rozpoznawalnych malarzy międzywojennych pochodzących z Radomia. Kontrakt z ww. Polskim Towarzystwem Księgarń Kolejowych „Ruch” na serię obrazów przedstawiających różne zakątki Polski sprawił, że stał się znany w całej II Rzeczypospolitej. Swoje prace wystawiał m.in. w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. Obecnie określa się go mianem artysty niesłusznie zapomnianego. Natomiast za życia doczekał się miana malarza małych miasteczek. W jego dorobku znalazły się prace przedstawiające, oprócz Piotrkowa, także widoki Radomia, Kielc, Gdańska, Sandomierza, Zaleszczyk, Druskiennik, Krynicy, Kazimierza Dolnego, Sulejowa czy Szydłowca. W 1928 roku otrzymał z Klasztoru Jasnogórskiego w Częstochowie zlecenie na cykl obrazów o tematyce zakonnej. Pracował nad nimi cztery lata. Za 32 płótna otrzymał pokaźną jak na owe czasy kwotę 32 tys. złotych. Część z nich przechowywana jest do dziś w klasztorze. Przedwczesna śmierć, a później wybuch II wojny światowej sprawiły, że czas zatarł i informacje i pamięć o Władysławie Szulcu.

Na tym obrazie Władysława Szulca widać nieistniejące już dziś połączenie między dawnym budynkiem więzienia, a domem strażników więziennych.

Wyjątkowo tajemnicza postać

W ubiegłym roku minęła 90. rocznica jego nagłej śmierci. Z tej też okazji radomskie instytucje kultury przeprowadziły małe śledztwo, by spróbować dowiedzieć się o artyście więcej ponad kilka zdawkowych zdań krążących w przestrzeni aukcyjnych ofert. Ogólnie rzecz biorąc Szulc jest jedną z najbardziej tajemniczych postaci w świecie międzywojennych artystów. Nie wiadomo nawet jak wyglądał, gdyż jak dotąd nie udało się trafić na jakiekolwiek zdjęcie go przedstawiające. Podobno miał korzenie żydowskie. Paweł Puton z Radomskiej Resursy Obywatelskiej sprawdził m.in., że Władysław Szulc nie miał akademickiego wykształcenia. Jego nazwisko nie figuruje na listach absolwentów Akademii Sztuk Pięknych działających na ziemiach polskich w pierwszej połowie XX wieku. Można więc przypuszczać, że był samoukiem opierającym się na swoim talencie. Choć oczywiście mógł też kształcić się zagranicą. W Radomiu mieszkał w latach 1926-1928, a wyjechał z miasta prawdopodobnie w związku z otrzymanym, ww. zleceniem z Jasnej Góry. Później do niego wrócił, gdyż Radom figuruje jako miejsce jego śmierci. Według dokumentów przechowywanych w Instytucie Sztuki PAN Władysław Szulc był rzeczywistym członkiem ww. Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (1915, 1923, 1926), a ponadto w 1929 zaprezentował stolik do gry w szachy, na blacie którego znajdowały się widoki miast polskich. Niestety nie zachował się spis miast, jakie zaprezentował na tym meblu. Mógł być tam Piotrków, w którym przecież gościł dwa lata wcześniej. Kilka informacji o artyście można odnaleźć w także w książce „Radom szkice z dziejów miasta” pod redakcją Jerzego Jędrzejowicza, wydanej w 1961 roku. Z rozdziału „Sylwetki malarzy” dowiadujemy się, że Szulc, podobnie jak inny malarz radomski okresu międzywojennego Stanisław Zajączkowski, pracował w okręgowej dyrekcji PKP oraz że w gronie jego przyjaciół był Karol Bohdan Ciągliński (1873-1940), który przez długie lata był nauczycielem w radomskich szkołach średnich. „Zgromadził wokół siebie młodzież i dorosłych, którzy pod jego kierunkiem uczyli się rysunku i malarstwa. Utrzymywał też żywe kontakty z miejscowymi artystami i w jego pracowni spotykali się: Stanisław Zajączkowski, Władysław Szulc i Aleksander Sarnowicz”. Odnośnie pracy zawodowej Władysława Szulca to z pewnością wiadomo, że nie zajmował na kolei jakiegoś mocno eksponowanego stanowiska, gdyż nie wymieniają go pisma urzędowe przewoźnika. Z uwagi na okoliczności śmierci – był to tragiczny wypadek, podczas próby jednej z pomp parowych Szulc dostał w głowę odłamkiem uszkodzonego urządzenia i zmarł cztery godziny później w radomskim szpitalu im. św. Kazimierza – przypuszcza się, że był technikiem z wykształcenia, jeśli nie inżynierem.

Na zakończenie warto wspomnieć, że ceny oryginalnych, przedwojennych pocztówek z widokami Piotrkowa autorstwa Władysława Szulca na internetowych aukcjach zaczynają się od 30 zł. Niestety nie ma ich zbyt wiele, a interesują się nimi głównie koneserzy. Obrazy są znacznie droższe – ceny niektórych wystawionych na sprzedaż zaczynają się od 10 tys. zł.

Tekst: Agnieszka Szóstek
Foto: zbiory prywatne autorki