Zaprojektował je małżeński duet cenionych architektów ze słynnego łódzkiego Miastoprojektu – Stefania Zamojska-Stanisławska i Zbigniew Stanisławski. Powstało jako Osiedle II Piotrkowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej w okresie piotrkowskiego boomu budowlanego. Osiem 5-kondygnacyjnych budynków wzniesiono w oparciu o założenia Karty Ateńskiej i zgodnie z koncepcją tzw. jednostki szkolnej. Co istotne jego budowę zakończono zanim zaczęły obowiązywać gomułkowskie normatywy mieszkaniowe.
Z pozoru to osiedle jak każde inne, jakie powstało w Piotrkowie w latach 60. poprzedniego stulecia i zarazem w epoce słusznie minionej. Ot, kilka bloków klatkowych, otoczonych zielenią. Można rzec projekt, jakich tysiące powstało wówczas w całej Polsce. Ale czy aby na pewno? Może jest jednak coś co je wyróżnia, a czego na co dzień nie dostrzegamy? Otóż tak. Ten zespół mieszkaniowy to modelowa jednostka szkolna.
Dzieło duetu Stanisławskich
Osiedle Jagiellońskie to wspólny projekt małżeństwa architektów – Stefanii Zamojskiej-Stanisławskiej i Zbigniewa Stanisławskiego, cenionego duetu projektantów ze słynnej łódzkiej pracowni „Miastoprojekt”. Z tej samej pracowni pochodził również odpowiedzialny za konstrukcję budynków B. Koprtuniak. Powstało jako osiedle II Piotrkowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (określenie osiedle I odnosiło się do osiedla Piastowskiego). Wzniesiono je w latach 1961-1963 w kwartale pomiędzy ulicami Jagiellońską (od której przyjęło nazwę), Batorego i Krakowskie Przedmieście w stylu funkcjonalistycznym, zgodnie z ideami Karty Ateńskiej, w oparciu o zliberalizowane normatywy oraz coraz powszechniejsze elementy prefabrykowane. Tereny pod tę inwestycję Spółdzielnia wykupiła we wrześniu 1960. Rok później w październiku „Gazeta Ziemi Piotrkowskiej” entuzjastycznie relacjonowała: „Przy ulicy Jagiellońskiej powstaje nowe osiedle Piotrkowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Osiedle składać się będzie z ośmiu bloków mieszkalnych, pawilonu usługowego i szeregu lokali sklepowych, o których tym razem nie zapomniano, jak to miało niestety miejsce z dotychczasowymi osiedlami mieszkaniowymi w Piotrkowie. W chwili obecnej pierwszy blok osiedla jest już gotowy, a buduje się fundamenty drugiego. Łącznie Piotrkowska Spółdzielnia Mieszkaniowa planuje oddanie 400 mieszkań spółdzielczych, przeważnie dwu i trzyizbowych.”. Inwestycję zrealizowało Piotrkowskie Przedsiębiorstwo Budowlane, zaś kierownikiem budowy był niejaki Sikorski.
8 bloków w kameralnym stylu
Osiedle Jagiellońskie składa się z ośmiu pięciokondygnacyjnych, wolnostojących bloków wielorodzinnych, klatkowych, wzniesionych z cegły cementowej szarej (obecnie przykryte ociepleniem). Pięć z nich usytuowano równoleżnikowo, równolegle do ulicy Jagiellońskiej, ale w układzie grzebieniowym do ulicy Batorego, trzy pozostałe w układzie południkowym (co zapewnia ich mieszkańcom doskonałe doświetlenie mieszkań), równolegle z ulicą Krakowskie Przedmieście. To, co odróżnia osiedle Jagiellońskie od współczesnych założeń mieszkaniowych to oddzielające bloki otwarte podwórza w formie zielonych skwerów, pomiędzy którymi poprowadzono niezależne ulice parkingowe (tzw. sięgacze) oraz piesze alejki. Osiedlu nadano kameralny charakter. Budynki wzniesiono jeszcze tradycyjną techniką murowania z cegły (tzw. budowa „w cegiełce”) z częściowym tylko wykorzystaniem elementów prefabrykowanych. Zastosowano tu także typizację, czyli w całym założeniu pojawiają się tylko trzy typy bloków, wszystkie jednakowej wysokości i szerokości, które różnią się sposobem rozmieszczenia loggii, balkonów oraz wielkością i formą zastosowanych pasm okien. Elewacje budynków stanowią ułożone naprzemiennie poziome pasy okien i loggi, balkonów oraz betonowe pasy podokienne. W oryginale proste, geometryczne bryły bloków urozmaicone były tylko fragmentami otynkowanych ścian pod pasmami okien, większość płaszczyzn frontów pozostawiono w surowej formie cementowej cegły szarej. Na osiedlu zamieszkało 1250 osób.
Modelowa jednostka szkolna
Zespół mieszkaniowy zaprojektowany przez małżeństwo Stanisławskich, jak wspomniałam wcześniej zostało oparte na modernistycznych ideach słynnej Karty Ateńskiej i modelu jednostki szkolnej. Co to w rzeczywistości oznacza? Zgodnie z kryteriami modernistyczno-funkcjonalistycznymi „ (…) osiedla miały stanowić niemal samowystarczalne, autonomiczne dzielnice, wyraźnie wyodrębnione w topografii i krajobrazie.”. Co należy rozumieć, że „(…) w trosce o warunki życia mieszkańców powstawały oddzielone od uciążliwości innych miejskich stref oraz od większych tras komunikacyjnych.”. I te założenia bez wątpienia osiedle Jagiellońskie w Piotrkowie spełnia – powstało poza terenami przemysłowymi, terytorialnie zostało wyodrębnione oraz otrzymało własną nazwę. Ponadto jest ono typowym osiedlem doby PRL-u opartym „(…) na modelu tzw. jednostki szkolnej, w latach 1948-1980 określanej ogólnokrajowymi normatywami projektowania. Liczba mieszkańców planowanego osiedla (5-10 tys.) była ściśle powiązana z szacowaną liczbą dzieci w wieku szkolnym (600-1000), a więc wynikała z pojemności szkoły. Poza nią, modelowe osiedle miało być wyposażone w zestaw usług podstawowych (sklepy, ośrodek zdrowia, dom kultury z biblioteką, żłobek, kawiarnię), oczywiście przy zdecydowanej dominacji funkcji mieszkaniowej.” I te założenia także można uznać za spełnione. Wraz z budową osiedla ruszyła budowa Szkoły Podstawowej nr 16 przy ulicy Krakowskie Przedmieście, którą do użytku oddano w październiku 1965 roku, do której uczęszczało 648 uczniów. W kwestii sklepów i lokali usługowych – o czym pisała cytowana wyżej „Gazeta Ziemi Piotrkowskiej” to takowe zostały zaprojektowane na parterze bloku wzniesionego przy ulicy Batorego 15, a 1972 osiedlu przybył pawilon przy Jagiellońskiej 7, w którym swoje siedziby znalazł zarówno sklep PSS „Społem”, pralnia, jaki i gabinet kosmetyczny „Praktyczna pani”, osiedlowa świetlica i biura Piotrkowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (obecnie pod tym adresem funkcjonuje lokalna rozgłośnia radiowa). Co do poradni zdrowia czy przedszkola, to ostanie wzniesiono na osiedlu 1979 roku, zaś pomocy lekarskiej mieszkańcy mogli szukać w pobliskim szpitalu przy ulicy Roosevelta. Z kolei za bazę sportową mogła im służyć hala sportowa z boiskiem przy ulicy Batorego.
Małżeństwo architektów
Kim byli projektanci piotrkowskiego osiedla Jagiellońskie? Małżeński duet Stanisławskich pracował w słynnej łódzkiej pracowni architektonicznej „Miastoprojekt”. Ona Stefania „Stefa” Stanisławska, z domu Zamojska (1929-2021) zaprojektowała m.in. łódzkie osiedle na Dołach, uznawane dziś za jedno z najlepiej opracowanych pod względem architektonicznym i urbanistycznym. To ona również zaprojektowała dwa inne łódzkie osiedla wielorodzinne – Teofilów wraz z tamtejszym supersamem oraz Dąbrowa. Architektka miała na swoim zawodowym koncie także współpracę z uznanymi projektantami, wśród których byli Aleksander Zwierko (twórca łódzkiego Manhattanu) czy Jerzy Samujłło-Sulima (twórca Instytutu Architektury i Urbanistyki na Wydziale Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Politechniki Łódzkiej). Stefania Stanisławska była absolwentką Politechniki Warszawskiej. Po ukończeniu studiów trafiła do zespołu inżyniera Bolesława Tatarkiewicza i zaczęła projektować mieszkania na nowych łódzkich osiedlach. Była również w „Miastoprojekcie” koordynatorką pracowni P4 opowiadającą za wdrożenie systemu prefabrykacji ŁSM-3 (Łódzka Sekcja Mieszkaniowa). Cieszyła się uznaniem i wielką sympatią środowiska architektonicznego. Uchodziła za „żywą skarbnicę historii i anegdot dotyczących historii powojennego budownictwa w Łodzi.”. Z kolei jej mąż Zbigniew Stanisławski (1929-2017) był absolwentem Politechniki Wrocławskiej, architektem i urbanistą, rzeczoznawcą, który za opracowanie „Planu Ogólnego Piotrkowa Trybunalskiego” w 1964 roku zdobył II nagrodę ówczesnego Ministerstwa Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych. Oboje – Stefania i Zbigniew byli wieloletnimi członkami łódzkiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Rzeczypospolitej Polskiej (SARP).
Znani mieszkańcy
Opisując osiedle Jagiellońskie jako wielorodzinne założenie mieszkaniowe warto jeszcze wspomnieć o jego znanych mieszkańcach. Jednym z nich był Mariusz Muszkiet (1935-2016), skoczek spadochronowy, sześciokrotny rekordzista Polski w skokach precyzyjnych, instruktor spadochronowy I i II klasy w Aeroklubie Ziemi Piotrkowskiej, uczestnik m.in. Międzynarodowych Zawodów Spadochronowych w Nyiegyhazie w 1966 roku. Innym bardziej znanym mieszkańcem Osiedla Jagiellońskiego był bez wątpienia Krzysztof Kamiński (1951-2023), aktor o niepowtarzalnej barwie głosu, swego czasu grający na deskach Teatru Powszechnego w Łodzi, mający na swoim koncie także role filmowe i telewizyjne, jak chociażby w komedii „Sztos 2”, dramacie „Piąte: nie odchodź” czy w seriach „Cisza nad rozlewiskiem”, „Pensjonat nad rozlewiskiem”, „Baron24” oraz „Świat według Kiepskich”. W historii Piotrkowa zapisał się jako reżyser dwóch plenerowych widowisk historycznych „Zygmunt August w Piotrkowie” oraz „Kmicic Europy, czyli sąd nad Krzysztofem Arciszewskim”, w których zagrali czołowi polscy aktorzy, tj. Jerzy Zelnik, Olaf Lubaszenko, Ewa Dałkowska, Zygmunt Malanowicz. Ogromne uznanie Kamińskiemu przyniosły spektakle poetyckie – m.in. nagrane w formie płyty pt. „Salome” wiersze Kamila Cypriana Norwida, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Tadeusza Borowskiego i Rainera Marii Rilkego do muzyki Michała Lorenca. Natomiast osobą, którą wspominają co starsi mieszkańcy osiedla była Maria Zgórecka. „Któż jej w Piotrkowie nie znał! Reklamowała się krótko: „Jestem siostrą generała „Grota”, „Mówi siostra generała „Grota” Roweckiego…”. Jedni wierzyli, inni myśleli, że blefuje. Może zaledwie daleka kuzynka?… Mówiła prawdę. Była cioteczną siostrą legendarnego generała…” – wspominał Jerzy Kisson-Jaszczyński na stronach „Prowincjałek. Alfabetu piotrkowskiego”. I pisał jeszcze: „Kiedy jeszcze była „na chodzie”, miała sześćdziesiąt parę, siedemdziesiąt parę lat, była przewodniczącą koła Ligi Ochrony Przyrody osiedla Jagiellońskiego. I trzeba przyznać, że osiedle to wygrywało doroczne konkursy organizowane przez Towarzystwo Przyjaciół Piotrkowa pn. „Cały Piotrków w kwiatach” – było wtedy najpiękniej ukwiecone i zazielenione.”.
Dziś osiedle Jagiellońskie liczy sobie 61 lat i jest jednym z bardziej spokojnych osiedli w mieście. Czy przyjęte w latach 60. poprzedniego stulecia architektoniczne rozwiązania przy jego wznoszeniu nadal się sprawdzają? O to warto już zapytać jego mieszkańców.
Tekst: Agnieszka Szóstek
Foto: Agnieszka Szóstek, Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, J. Hereźniak, T. Dzikowski, I. Płażewski
Materiały:
- „Osiedla Warszawy” pod red. Tomasza Żylskiego, Warszawa 2019
- K. Głowacki „Urbanistyka Piotrkowa Trybunalskiego”, Piotrków – Kielce 1984
- Akta Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Piotrkowie Trybunalskim, Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim
- Akta Miejskiej Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego w Piotrkowie Trybunalskim, Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim
- Gazeta Ziemi Piotrkowskiej 1959-1978
- https://dzienniklodzki.pl/historia-i-obyczaje-kobiety-wielkiej-plyty/ar/c3-149575 dostęp na dzień 11.09.2024
- J. Słodczyk „Historia planowania i budowy miast”, Opole 2012
- https://www.archimemory.pl/pokaz/zbigniew_stanislawski,18403 dostęp na dzień 12.09.2024
- https://www.archimemory.pl/pokaz/stefania_stanislawska-zamojska,1273476 dostęp na dzień 12.09.2024
- https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/jednostka-mieszkaniowa;3917488.html dostęp na dzień 12.09.2024
- J. Kisson-Jaszczyński „Prowincjałki. Alfabet piotrkowski”, Piotrków Trybunalski 1993
- A. Cymer „Architektura w Polsce 1945-1989”, Warszawa 2019
Polecamy