W tym roku przypada 100. rocznica utworzenia w Piotrkowie lotniska. Początkowo był to tylko wydzielony pas do starów i lądowań samolotów na terenie Wyścigów Konnych na południowych błoniach miasta. Powstał dzięki inicjatywie lokalnych członków Ligi Obrony Powietrznej Państwa.
Z inicjatywy grupy zapalonych patriotów i miłośników aeronautyki zarazem sto lat temu zrodziła się idea utworzenia w Piotrkowie lotniska. Dziś trudno wyobrazić sobie trybunalski gród bez tego miejsca. Cywilne lotnisko wraz z Aeroklubem Ziemi Piotrkowskiej oraz lokalnymi asami przestworzy wrosło na stałe w krajobraz południowych błoni miasta. Z okazji tak okrągłego jubileuszu przypominamy zarówno jego początki, jak i sylwetki tych, którym Piotrków je zawdzięcza.
2,5 hektara z przeznaczeniem na pas startowy
Lotnisko w Piotrkowie powstało dzięki lokalnym działaczom pamiętnej, przedwojennej Ligi Obrony Powietrznej Państwa (w skrócie LOPP). Piotrkowskie struktury tej organizacji zostały utworzone i rozpoczęły swą działalność w pierwszej połowie lat 20. minionego stulecia. I w zaledwie kilka miesięcy od chwili zawiązania piotrkowskiego Powiatowego Komitetu LOPP jego członkowie rozpoczęli usilne starania o utworzenie na obszarze miasta lotniska z prawdziwego zdarzenia. Przewodził im Henryk Konarzewski, prezes lokalnego LOPP, który właśnie w 1925 roku wystąpił do ówczesnych władz Piotrkowa z oficjalną prośbą o wydzierżawienie na południowych błoniach miasta, na terenie należącym do Wyścigów Konnych, a dokładnie w jego północnej części, obszaru wielkości około 2,5 ha z przeznaczeniem na pas startowy. Jak łatwo się domyślić miejsce wybrano nieprzypadkowo. Znaczącą rolę odegrał fakt, iż to tutaj właśnie, jeszcze w okresie gubernialnym miasta, odbywały się prezentacje pierwszych samolotów i ich podniebnych możliwości, sam teren zaś jak najbardziej spełniał warunki potrzebne do bezpiecznych startów i lądowań. Prośba piotrkowskiego Powiatowego Komitetu LOPP została rozpatrzona pozytywnie.
Korekta prezydenta
Co ciekawe, pierwszy pas startowy dla samolotów w Piotrkowie wytyczono wzdłuż biegu głównego toru wyścigowego (tak zwanego płaskiego). Oczywiście pas ten w niczym nie przypominał dobrze nam znanych współczesnych pasów startowych, nie był w żaden sposób specjalnie ogrodzony ani też utwardzony. Po prostu był to wydzielony odcinek terenu, trawiasty, po którym startowały samoloty, kiedy nie odbywały się wyścigi konne lub gdy zachodziła taka potrzeba. W 1927 roku ówczesny prezydent Piotrkowa, Kazimierz Szmidt, postanowił dokonać korekty gruntu wydzierżawionego Komitetowi LOPP na terenie Wyścigów Konnych, z korzyścią dla pierwszego z wymienionych. Decyzją prezydenta LOPP, zamiast dotychczasowego obszaru, rozciągającego się wzdłuż całego placu Wyścigów Konnych, otrzymał w dzierżawę teren położony w jego zachodnio-północnej części (obecnie w miejscu tym znajdują się zabudowania, hangary i stacja paliw Aeroklubu Ziemi Piotrkowskiej). Lotnisko w takiej wielkości przetrwało do wybuchu II wojny światowej.
Piotrkowska LOPP
Wraz z powstaniem w kraju w 1923 roku LOPP (Liga Obrony Powietrznej Państwa, a od 1928 roku, na skutek połączenia z Towarzystwem Obrony Przeciwgazowej, znana jako Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej) lokalne struktury tej masowej organizacji paramilitarnej, propagującej lotnictwo sportowe, komunikacyjne i wojskowe, znalazło propagatorów również w Piotrkowie. Pierwszym prezesem LOPP w Piotrkowie został ww. Henryk Konarzewski, między innymi późniejszy członek pierwszego Zarządu Aeroklubu Łódzkiego. Wśród pierwszych członków piotrkowskich struktur ligi byli także: Ksawery Trzciński i Władysław Krysiak jako wiceprezesi, skarbnikiem został Teodor Ostrowski, sekretarzem – Julian Sosiński. Na zastępców członków zarządu wybrano Jana Bieńkowskigo, Dominika Dratwę, Stefana Kossjora, Zygmunta Krogulskiego, księdza prałata Bolesława Korwin-Szymanowskiego z Rozprzy oraz Józefa Siechowskiego z Sulejowa. W Komisji Rewizyjnej zaś zasiadali ksiądz kanonik Stanisław Szabelski, Tadeusz Dobrzeński i Stefan Klepaczko oraz ich zastępcy Teodor Górzyński i Władysław Herzig .W gronie pozostałych, tak zwanych czynnych członków znaleźli się Władysław Bartosz, Wacław Dlauhy, Władysław Jursz, Leon Jasiński, ksiądz Wiktor Potrzebski, Maksymilian Wers i Maria Ziemska.
Pod trzema adresami
Siedziba piotrkowskiego Powiatowego Komitetu LOPP mieściła się do 1929 roku przy ulicy Kaliskiej 1 (w 1927 roku ulicy tej nadano miano Słowackiego), w lokalu na pierwszym piętrze. Pracami biura kierowała sekretarka, petentów przyjmowano zaś „[…] od godziny 9 do 1 przed południem i od godziny 6 do 7 wieczorem.”. W 1929 roku biura LOPP zostały przeniesione na ulicę Sienkiewicza 6, zaś na początku lat 30. rozlokowano je w budynku Starostwa Piotrkowskiego przy ulicy Słowackiego 5. W tym ostatnim z wymienionych miejsc pozostały do wybuchu II wojny światowej. Warto jednak dodać, że w 1939 roku piotrkowski Komitet LOPP ogłosił przetarg na projekt i budowę nowej, okazałej siedziby dla lokalnych struktur tej organizacji. Miała ona stanąć na terenie położonym tuż za Parkiem imienia Księcia Józefa Poniatowskiego. Najlepszą ofertę złożyło Przedsiębiorstwo Budowlane i Biuro Architektoniczne „Architekci Bracia Pencina”. Niestety tragiczny wrzesień 1939 roku przerwał realizację projektu.
23 koła w powiecie
Piotrkowski Powiatowy Komitet LOPP podlegał bezpośrednio Komitetowi Wojewódzkiemu LOPP w Łodzi. W powiecie piotrkowskim w drugiej połowie lat 20. funkcjonowały 23 Koła LOPP, prowadzone głównie przez nauczycieli szkół powszechnych, a ich pracę nadzorował Komitet. Działały w takich miejscowościach, jak: Moszczenica, Bocianisze, Bełchatów, Chabielice, Nagórzyce, Grabica, Gorzkowice, Kamieńsk, Wola Krzysztoporska, Kleszczów, Lubiec, Łęczno, Grocholice, Rozprza, Paskrzyn (dwa Koła), Parzniewice, Srock, Sulejów, Kamocin, Suchcice, Drużbice i Wolbórz. Łącznie w Kołach zrzeszonych było 410 członków.
Wielka Loteria i Tydzień Lotniczy
Sztandarowymi imprezami piotrkowskiego Komitetu LOPP były Wielka Loteria oraz Tydzień Lotniczy. Organizowano je, by zebrać fundusze na statutową działalność organizacji i wsparcie rozwoju polskiego lotnictwa. Dla przykładu warto dodać, że w 1927 roku majątek piotrkowskiej LOPP zamknął się w kwocie 42 756 zł, wydatki wyniosły 17 300 zł, wpływy – 17 300 zł.
W ramach wspomnianego Tygodnia Lotniczego odbywały się w mieście cyklicznie, co roku, zwykle w październiku m.in.defilada ulicami miasta oraz capstrzyk z pochodniami – oba wydarzenia z udziałem Drużyny Obrony Przeciwgazowej w pełnym rynsztunku bojowym, oddziału sanitarnego, oddziału Straży Pożarnej i Przysposobienia Wojskowego oraz orkiestry kolejowej; uroczyste nabożeństwa w kościele Farnym; pokazy napadu lotniczo-gazowego na miasto, pokazy obrony przeciwchemicznej; ćwiczenia Drużyn Obrony Przeciwgazowej w pełnym rynsztunku. Ponadto odbywała się także sprzedaż uliczna samolocików, nalepek okiennych, mareczek na rzecz LOPP oraz kolportaż pism, broszur i pocztówek LOPP przy stolikach. W szkołach wygłaszano stosowne odczyty, a w miejskich kinach wyświetlano krótkie filmy propagandowe LOPP. Atrakcją bywał wystawiony na placu przed kościołem Bernardynów prawdziwy samolot, który artystycznie oświetlała elektrycznością elektrownia piotrkowska.
Budowa pierwszego hangaru
Największą bolączką, jaką miał Powiatowy Komitet LOPP w Piotrkowie po utworzeniu lotniska na terenach Toru Wyścigów Konnych, był całkowity brak zabudowań mogących stanowić miejsce postoju samolotów. I dlatego też jedną z ważniejszych inwestycji jakie poczynił organizacja ta poczyniła była budowa pierwszego lotniczego hangaru w mieście. Asumpt do jej realizacji stanowił zakup przez piotrkowski LOPP wiosną 1927 roku samolotu typu Albatros B-II, który z braku hangaru początkowo musiał być „garażowany” w Łodzi. Kiedy będziemy mieć własny hangar? – pytano na łamach „Głosu Trybunalskiego” w kwietniu 1927 roku. Jak się okazało piotrkowskim pasjonatom podniebnych lotów nie kazano długo czekać na tego typu obiekt. Cztery miesiące później na łamach „Dziennika Narodowego” ukazało się ogłoszenie zarządu LOPP następującej treści: „Komitet L.O.P.P. w Piotrkowie niniejszym podaje do wiadomości, że przystępuje do budowy hangaru na terenie placu wyścigowego w Piotrkowie. Przetarg ogranicza się jedynie do robocizny z dodaniem gwoździ, śrub itp. Plany są do przejrzenia w biurze p. Inż. St. Konorskiego – Kaliska 8, codziennie pomiędzy godz. 11–12 w południe. Oferty w zapieczętowanych kopertach składać należy w biurze Komitetu L.O.P.P. w Piotrkowie, Kaliska 1, codziennie, pomiędzy godz. 5–7 wieczorem do dnia 10 sierpnia r.b. Komitetowi L.O.P.P. przysługuje prawo wyboru oferenta.”.
Co warto podkreślić, prace nad wzniesieniem hangaru przebiegały wyjątkowo sprawnie. Dziesięć dni po wyborze oferenta „Głos Trybunalski” donosił: „[…] roboty koło tej budowli są w pełnym biegu i koło 1-go września mają być wykończone. Prace te przeprowadza firma „Henryk Górniak i Sułkowski”, której oferta dawała najlepsze warunki LOPP. Budowa hangaru byłaby już dawno ukończoną, gdyby nie dłuższe pertraktacje, jakie Liga musiała prowadzić z Zarządem Towarzystwa Wyścigów Konnych, porozumienie z którym wreszcie nastąpiło.”. Zgodnie z zapowiedzią budowę drewnianego hangaru, zlokalizowanego w północnej części terenu Toru Wyścigów Konnych, mogącego pomieścić trzy samoloty, ukończono we wrześniu 1927 roku. Obiekt ten służył Komitetowi LOPP i mieszkańcom Piotrkowa do tragicznego września 1939 roku.
Koniec LOPP w Piotrkowie
Działalność piotrkowskiego Powiatowego Komitetu Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, podobnie jak większości rodzimych organizacji i stowarzyszeń wyższej użyteczności publicznej powstałych w okresie II Rzeczpospolitej, zakończył wybuch II wojny światowej. Zanim jednak nadszedł tragiczny wrzesień 1939 roku, na terenie Piotrkowa w ramach przygotowań do nadchodzącej wojny i z udziałem członków LOPP przeprowadzono ćwiczenia przeciwlotnicze, które jak donosił „Mały Dziennik”: „[…] wykazały wielką sprawność ludności.”. Ćwiczenia te, zwane również ćwiczeniami samoobrony przeciwlotniczej, trwały trzy dni, od 29 do 31 marca 1939 roku. „Miasto wieczorami tonęło w nieprzeniknionych ciemnościach, a w dzień gorączkowo oczekiwano co chwila nalotu „nieprzyjacielskich” samolotów i bombardowania – relacjonował przebieg akcji ww. „Mały Dziennik”. – „Ćwiczenia wykazały dobre przygotowanie służby obrony przeciwlotniczej oraz wzorową karność mieszkańców Piotrkowa. Okazało się, że kadry fachowców zostały przygotowane zupełnie dobrze, wykazywały poprawną orientację i nie poddawały się panice. Za niestosowanie się do zarządzeń ukarano kilkanaście osób, co jak na 53 000 miasto jest niewiele. Piotrkowska Ochotnicza Straż Pożarna była kilkakrotnie wzywana do „pożarów”, wskazując swą sprawność.”. Jak niebawem pokazała historia, trwające nieustannie od 2 do 6 września 1939 roku naloty Luftwaffe na miasto poddały weryfikacji nabyte przez piotrkowian w ramach ćwiczeń umiejętności… Z kolei tereny lotniska stały się niemym świadkiem ostatnich godzin bohaterskiej obrony Piotrkowa przez oddziały Armii „Łódź” i oddziały obwodowej Armii „Prusy”, między innymi 76., 77., 85. i 86. Pułk Piechoty oraz 19. Dywizję Piechoty Armii „Prusy”. Polskie przeciwnatarcie załamało się pod naporem niemieckich dywizji pancernych 5 września 1939 roku. Miejsce, z którego jeszcze do niedawna startowały i gdzie lądowały samoloty, tamtego tragicznego dnia usłane było kilkoma tysiącami ciał poległych w walce żołnierzy…
Wspominając działalność LOPP w Piotrkowie w okresie międzywojennym nie sposób pominąć tematu dwóch samolotów „Piotrków I” i „Piotrków II”, zakupionych właśnie przez lokalny komitet tej organizacji oraz pierwszych pasażerskich lotów nad Piotrkowem. Do tematu powrócimy już w kolejnym artykule… który już dziś anonsujemy, zapraszając jednocześnie naszych czytelników do jego lektury.
Tekst: Agnieszka Szóstek
Foto: Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, fotopolska.eu, zbiory prywatne autorki
Źródła:
- A. Warchulińska „Skrzydła nad Piotrkowem. Stulecie lotnictwa na ziemi piotrkowskiej”, Piotrków Trybunalski – Łódź 2013
- E. Haniszewski, Aeroklub Łódzki 1929–1969, Łódź 1970
- Głos Trybunalski 1927, 1929, 1933
- Gazeta Ziemi Piotrkowskiej 1978
- Dziennik Narodowy 1927
- Głos Robotniczy 1980
- Mały Dziennik 1939
Polecamy